Międzynarodowa Konferencja Naukowa

I Międzynarodowa Konferencja Naukowa

ŻYDZI WSCHODNIEJ POLSKI.

KULTURA – TRADYCJA – PIŚMIENNICTWO

BIAŁYSTOK 19 CZERWCA 2012

 „Józef Chazanowicz urodził się w Grodnie 22 października 1844 roku w pobożnej rodzinie żydowskiego kupca (choć są źródła podające Goniądz jako miejsce urodzenia). Wcześnie odumarły przez matkę, dom znalazł u dziadków, którzy
go wychowywali. W wieku trzech lat, zwyczajem środowiska, do którego należał, posłano go do chederu, czyli wstępnej szkółki religijnej. Wcześnie zdał sobie sprawę
z konieczności przekroczenia wąskich i zacofanych granic kulturalnych getta, zdobycia wykształcenia i prestiżowego zawodu. Samodzielnie nauczył się języka rosyjskiego i został przyjęty do gimnazjum, wystąpił jednak z niego szybko, niepogodzony z koniecznością naruszania świętej soboty przez obowiązek pisania, czyli wykonywania pracy.

Jakoś jednak przebrnął przez zapory odgradzające go od uniwersytetu i w roku 1866 podjął studia medyczne w Królewcu. Utrzymywał się wtedy z pisania miejscowym kupcom listów handlowych po rosyjsku oraz z drobnych zapomóg królewieckiej gminy żydowskiej. W latach 1870–1871, w czasie trwania wojny prusko-francuskiej, odbył przymusową praktykę w berlińskim szpitalu wojskowym. Potem wrócił do Królewca i w 1872 obronił tezę doktorską z zakresu fizjologii. Wyjechał do Petersburga, gdzie przez następnych sześć lat praktykował jako lekarz,
a w roku 1878 wybrał Białystok jako miejsce stałego osiedlenia. W tym też czasie się ożenił, niedługo jednak po ślubie jego małżonka zmarła, a on już nigdy nie podjął próby założenia rodziny.

W owym czasie Białystok zamieszkiwało około 20 tys. Żydów, co stanowiło 59% ludności miasta. Gmina żydowska zarządzała tutaj szpitalem, gdzie jako okulista zaczął ordynować Chazanowicz. Jednak jego zasady i pojęcia wykonywania zawodu lekarza, zgodnie z którymi ubogich należy leczyć bezpłatnie, nie pokrywały się
z regulaminami gminy i zarządu, co od początku przyczyniło się do napięć
i konfliktów, a niebawem do opuszczenia przez Chazanowicza szpitala. Podjął praktykę prywatną zdobywając renomę bardzo dobrego, oddanego pacjentom lekarza humanisty i społecznika, ubogich leczącego nieodpłatnie. Należał do osobowości skrajnych, z pewnością nie był człowiekiem łatwym, elastycznym, w stopniu zaś podobno widocznym był pozbawiony ogłady towarzyskiej; był prostolinijny
i wytrwale dążył do wytkniętych sobie celów.

W tym czasie w przymierzu z rabinem białostockim Samuelem Mohylewerem związał się Chazanowicz z presyjonistycznym ugrupowaniem Chowewej Cijon, czyli Miłośnika Syjonu propagującymi osadnictwo żydowskie w Palestynie, po wystąpieniu zaś Teodora Herzla – Pierwszy Światowy Kongres Syjonistyczny odbył się w Bazylei w roku 1897, a Białystok był jednym z najżywotniejszych ośrodków tego ruchu – przyłączył się do niego.

W 1890 odbył podróż do Palestyny i być może wtedy – najpóźniej wtedy,
bo myśl ta prawdopodobnie nurtowała go od dawna – w Jerozolimie wybrał niewielką bibliotekę Midraszu Beith Abarbanel jako zalążek przyszłej żydowskiej książnicy narodowej, którą po prostu zamierzał stworzyć, przeznaczając jej swoją wciąż pomnażaną w Białymstoku bibliotekę prywatną; przez następne ćwierćwiecze realizacja tego projektu zaprzątała go najzupełniej.

„Skromne moje siły nie pozwoliły mi na czynne uczestnictwo w pracach związanych z urzeczywistnianiem idei odrodzenia – napisał w broszurze z roku 1913 pt.: Rzecz do narodu żydowskiego sprawie skarbnicy książek w Jerozolimie –Wtedy wybrałem dla siebie pewien zapomniany kąt: był nim pomysł ocalenia ksiąg hebrajskich i zebrania ich z rozproszenia. Sprawie tej oddałem najlepsze swoje dni, poświeciłem swoje prywatne życie domowe, życie rodzinne i prawie wszystkie pieniądze, jakie zarobiłem wykonując swój zawód.”

Pisał te słowa pod sam już koniec długiego okresu pokoju i spokoju europejskiego, nadciągała wojna poprzedzona pogarszającymi się ciągle w zaborze rosyjskim układami współżycia między Polakami i Żydami. Chazanowicz opuścił Białystok po wkroczeniu Niemców do miasta, w 1915 roku i udał się w głąb Rosji; dotarł do Jekaterynosławia, gdzie w domu starców, w nędzy i opuszczeniu zakończył życie 28 listopada 1918 roku”.

Ryszard Löw, Rzecz o Józefie Chazanowiczu – lekarzu białostockim

Patronat Honorowy

Prezydent Miasta Białegostoku – prof. Tadeusz Truskolaski

Patronat Medialny

„Gazeta Wyborcza” Białystok

V Festiwal Kultury Żydowskiej

„Zachor – Kolor i Dźwięk”

Konferencja wiąże się z Festiwalem „Zachor”, jego V edycją, w ramach której odbędą się następujące wydarzenia:

1.              Koncert Davida Krakauera (USA) z orkiestrą Opery i Filharmonii Podlaskiej

2.              Koncert zespołu Acoustic Acrobats (Kraków)

3.              Koncert zespołu Ostatnie Takie Trio (Warszawa)

4.              Koncert zespołu Dolly's Circus (Izrael)

5.              Grupa Rafała Kmity z programem Aj waj! czyli historie z cynamonem

6.              Warsztaty tańców żydowskich i izraelskich

7.              Wystawa „Nasi Izraelczycy”

8.              Projekcja filmów izraelskich

9.              Żydowski Białystok – wędrówka ulicami miasta

10.           Konkurs plastyczny dla najmłodszych – W kręgu synagogi

BOHATER KONFERENCJI

I FESTIWALU

JÓZEF CHAZANOWICZ [1844–1915]

Festiwal Kultury Żydowskiej „Zachor – Kolor i Dźwięk”

Festiwal Kultury Żydowskiej „Zachor – Kolor i Dźwięk” organizowany jest
w Białymstoku od 2008 roku przez Centrum Edukacji Obywatelskiej Polska –Izrael. Intencją organizatorów jest przybliżenie historii, tradycji i kultury żydowskiej,
ze szczególnym uwzględnieniem aspektów lokalnych. Każda edycja ma swego bohatera, postać związaną z Białymstokiem, Podlasiem. W ramach Festiwalu przypomniano dorobek i sylwetkę Izraela Bekera (aktora, reżysera, malarza), Sary Nomberg-Przytyk (autorki książki wspomnieniowej „Kolumny Samsona” o pobycie
w białostockim getcie), Izaaka Celnikiera (wybitnego malarza), Gedalego Rozenmana (ostatniego Naczelnego Rabina Gminy Wyznaniowej Żydowskiej w Białymstoku), Juliusza Adlera (wybitnego aktora).

Odbyły się liczne wykłady i prelekcje (m.in. Naczelnego Rabina Polski– Michaela Schudricha, Hanki Kosowskiej, Belli Szwarcman-Czarnoty, Andrzeja Lechowskiego), spotkania (m.in. z rodzinami bohaterów Festiwalu, przedstawicielami Ambasady USA i Ambasady Państwa Izrael), warsztaty (taneczne, plastyczne), wystawy (malarstwa, fotografii izraelskiej), projekcje (filmów izraelskich i jidysz), spektakle (m.in. Teatru Żydowskiego z Warszawy, Teatru NN z Lublina). Podczas czterech edycji Festiwalu na licznych koncertach wystąpili  wybitni artyści polscy
i zagraniczni (m.in. Yale Strom, Elizabeth Schwartz, Peter Stan, Gerard Edery z USA, Melah-Maim, ShacharGilad, Siostry Rajfer z Izraela, zespół Opa! z Rosji, Di Galitzyaner Klezmorim, KlezmaFour, Frey Lech Trio, chór Clil z Polski).

Dwukrotnie w ramach Festiwalu odbyło się wręczenie Medalu Sprawiedliwy

Wśród Narodów Świata (2008, 2010).

Impreza odbywa się pod Honorowym Patronatem Prezydenta Miasta Białegostoku oraz Marszałka Województwa Podlaskiego.

Festiwal uzyskał wsparcie i patronat Ambasady Stanów Zjednoczonych w Warszawie oraz Ambasady Państwa Izrael.

                                                Szczegółowe informacje: http://www.bialystok.jewish.org.pl/page2.html

KOMITET ORGANIZACYJNY

KONFERENCJI

-                Jarosław Ławski – Przewodniczący (Uniwersytet w Białymstoku)

-                Barbara Olech – Z-ca Przew. (Uniwersytet w Białymstoku, Centrum

-                Edukacji Obywatelskiej Polska-Izrael)

-                Anna Janicka – Sekretarz Konferencji (Uniwersytet w Białymstoku)

-                Grzegorz Kowalski – Sekretarz Konferencji (Książnica Podlaska im. Łukasza Górnickiego, Uniwersytet w Białymstoku)

-                Lucy Lisowska (Centrum Edukacji Obywatelskiej Polska-Izrael)

-                Jan Leończuk (Książnica Podlaska im. Łukasza Górnickiego)

Współorganizatorzy z ramienia Klubu Humanistów Uniwersytetu w Białymstoku:

-                Ewa Gorlewska (Klub Humanistów)

-                Anna Brańska (Klub Humanistów)

-                Anna Kropiewnicka (Klub Humanistów)

-                Małgorzata Wojtowicz (Klub Humanistów)

-                Justyna Rogowska (Klub Humanistów)

-                Marta Kozieradzka (Klub Humanistów)

-                Anna Bergiel (Klub Humanistów)

Uczniowie białostoccy, współorganizatorzy Konferencji:

-                Bernard Fudali – VIII LO

-                Adam Michalczuk – III LO

-                Katarzyna Płonowska - XVII Gimnazjum

KOMITET NAUKOWY

PROJEKTU BADAWCZEGO

I CYKLU KONFERENCJI

„ŻYDZI WSCHODNIEJ POLSKI”

-                prof. Grażyna Borkowska – Instytut Badań Literackich PAN

-                prof. Sławomir Buryła – Uniwersytet Warmińsko-Mazurski

-                dr Helena Datner – Żydowski Instytut Historyczny

-                prof. Alicja Kisielewska – Uniwersytet w Białymstoku

-                prof. Jerzy Kopania – Wyższa Szkoła Administracji Publicznej

-                prof. Jacek Leociak – Instytut Badań Literackich PAN

-                pani Lucy Lisowska – Centrum Edukacji Obywatelskiej Polska – Izrael

-                pan Ryszard Löw – Tel-Aviv, Izrael

-                prof. Jarosław Ławski – Uniwersytet w Białymstoku

-                dr Barbara Olech – Uniwersytet w Białymstoku

-                prof. Krzysztof Rutkowski – Uniwersytet Warszawski

-                dr Dariusz Konrad Sikorski – Akademia Pomorska w Słupsku

INFORMACJE OGÓLNE

18 CZERWCA

(PONIEDZIAŁEK)

Godz. 12⁰⁰–24⁰⁰

-                Przyjazd gości, dyżur studentów w miejscu zakwaterowania

-                Dojazd na miejsce zakwaterowania z dworca PKP: autobus nr 10(należy wysiąść na 2 przystanku)

Telefon awaryjny w razie jakichkolwiek kłopotów:

-                664 057 370 (Jarosław Ławski),

-                693 457 753 (Barbara Olech)

Hotel:

-                Centrum Kultury Prawosławnej – ul. Św. Mikołaja 5

-                w holu dyżurują studenci z Klubu Humanistów (od 15 do 22.00)

-                19 i 20 czerwca śniadania w Centrum Kultury Prawosławnej

Posiłki:

-                śniadania w Centrum Kultury Prawosławnej

-                19 czerwca, godz. 13¹⁵, obiad w Centrum Astoria ul. H. Sienkiewicza 4

-                19 czerwca, godz. 18⁰⁰, kolacja w Centrum Astoria ul. H. Sienkiewicza 4

Uwaga:

Wszystkie związane z Konferencją miejsca znajdują się w niewielkiej od siebie odległości, w samym centrum Białegostoku (miejsce obrad, hotel, stołówka).

Komitet Organizacyjny:

Zakład Badań Interdyscyplinarnych i Porównawczych „Wschód – Zachód” Uniwersytetu w Białymstoku, Plac Uniwersytecki 1, pokój 75, piętro I,

15-420 Białystok, tel. 85-745-74-68, tel./fax 85-745-74-54

Delegacje będą stemplowane przez cały dzień obrad w Książnicy Podlaskiej im. Łukasza Górnickiego w Białymstoku, ul. J. Kilińskiego 16, pokój 24, piętro I

IMPREZY TOWARZYSZĄCE

KONFERENCJI 

NA WSZYSTKIE IMPREZY WSTĘP JEST WOLNY

18 czerwca

Poniedziałek

Godz. 18⁰⁰

Pijalnia Czekolady „Wedel”. Rynek Kościuszki 17

-         Panel „Żydzi wschodniej Polski”. Przeszłość, współczesność, perspektywy badań

Wystąpienia:

-                Ryszard Löw (Tel Aviv – Izrael)

Rzecz o Józefie Chazanowiczu – lekarzu białostockim

-                Jolanta Szczygieł-Rogowska (Galeria Sleńdzińskich)

„Po tak wielu pozostało tak niewiele”. Judaika w zbiorach białostockich instytucji kultury

-                Dyskusja: udział biorą uczestnicy Konferencji i zaproszeni goście.

18 czerwca

Poniedziałek

Godz. 20⁰⁰

-                Projekcja filmów izraelskich

(Galeria Sleńdzińskich, ul. Waryńskiego 24a)

19 czerwca

Wtorek

Godz. 19⁰⁰

-                Koncert galowy:

Grupa Rafała Kmity z programem Aj waj! czyli historie z cynamonem

OBRADY PLENARNE

19 CZERWCA

Wtorek

Miejsce obrad:

Książnica Podlaska im. Łukasza Górnickiego,

Czytelnia Książek, I piętro

ul. J. Kilińskiego 16

Czas wystąpień:

ze względu na bardzo napięty plan konferencji prosimy, by czas wystąpień nie

przekraczał 20 minut.

I. POWITANIE I OTWARCIE KONFERENCJI

Godz. 9⁰⁰

Uroczyste otwarcie I Międzynarodowej Konferencji

„Żydzi wschodniej Polski. Kultura – Tradycja – Piśmiennictwo”:

-                Powitanie gości: prof. Jarosław Ławski, dr Barbara Olech

-                Powitanie: Lucy Lisowska

-                Powitanie: dyrektor Jan Leończuk

-                Przemówienia Zaproszonych Gości

-                Uroczyste otwarcie Konferencji

-                Informacje o Konferencji

II. UROCZYSTOŚĆ WRĘCZENIA MEDALU

„ZASŁUŻONY DLA UNIWERSYTETU W BIAŁYMSTOKU”

PANU RYSZARDOWI LÖWOWI

III. OBRADY PLENARNE

Godz. 9³⁰

1.              Dr Helena Datner [ŻIH Warszawa], dr Katrin Stoll [Niemiecki Instytut Historyczny], Szymon Datner – historyk białostockich Żydów

2.              Dr Małgorzata Śliż [Ignatianum Kraków], Żydowscy studenci z Białegostoku na Uniwersytecie Jagiellońskim [1867-1939]

3.              Ryszard Löw [Tel-Aviv, Izrael],

Rzecz o Berku Neumanie – drukarzu wileńskim

4.              Prof. Kazimierz Trzęsicki [WSAP Białystok],

Sąsiedzi, których już nie ma: Chaim Zelig Słonimski

Przerwa na kawę: 10⁵⁰ – 11¹⁰

5.              Wystąpienie Naczelnego Rabina Polski Pana Michaela Schudricha,

The Jewish Approach to God

6.              Konstanty Gebert [Gmina Wyznaniowa Żydowska w Warszawie],

Paradoksy żydowskiej obecności we współczesnej wyobraźni polskiej

7.              Prof. Jacek Leociak [IBL PAN Warszawa], Getto warszawskie – miejsca przejścia, albo o przekraczaniu granic nieprzekraczalnych

8.              Prof. Sławomir Buryła [UW-M Olsztyn],

Topika Holocaustu – wstępne rozpoznania

Dyskusja: 12³⁰ – 13⁰⁰

IV. GODZ. 13¹⁰ – OBIAD:

Centrum Astoria, ul. H. Sienkiewicza 4

V. OBRADY PLENARNE

Godz. 14⁰⁰

Książnica Podlaska im. Łukasza Górnickiego,

Czytelnia Książek, I piętro

ul. Kilińskiego 16

1.              Dr Dariusz Sikorski [AP Słupsk],

„Żydowski tragarz ducha” – wokół portretów Żydów wschodniej Polski

2.              Dr Andrzej P. Kluczyński [ChAT Warszawa],

Chrześcijańska lektura Biblii przyjazna Żydom

3.              Dr Maciej Tramer [UŚ Katowice], „Tylko (i nie tylko) we Lwowie”

4.              Dr Joanna Auron [WSAP Białystok], „Żydki” jako wizerunki kultowe. Obrazki, które drażnią Żydów i urzekają Polaków

Dyskusja: 15²⁰ – 15⁴⁰

Przerwa na kawę: 15⁴⁰ – 16⁰⁰

VI. OBRADY PLENARNE

5.              Prof. Bogdan Burdziej [UMK Toruń], Judaeusresartus. Odsłanianie człowieczeństwa w „Chałacie” Wiktora Gomulickiego

6.              Dr Jan Miklas-Frankowski [UG Gdańsk],

Szoah w poezji Czesława Miłosza

7.              Dr Jacek Partyka [UwB Białystok], Mowa zależna. Charlesa Reznikoffa (prze)pisanie Holocaustu

8.              Mgr Grażyna Dawidowicz [Białystok],Doświadczenie Holocaustu w życiu
i twórczości Sary Nomberg-Przytyk

Dyskusja: godz. 17²⁰ – 17⁴⁰

Zamknięcie obrad: godz. 17⁵⁰

VII. GODZ. 18⁰⁰ – KOLACJA:

Centrum Astoria, ul. H. Sienkiewicza 4

VIII. 19⁰⁰ – KONCERT GALOWY

V Festiwalu Kultury Żydowskiej „Zachor – Kolor i Dźwięk”

INFORMACJE DLA REFERENTÓW:

-                Owocem spotkania będzie tom pokonferencyjny. Musi on zostać zredagowany do końca 2012 roku. Zatem na Państwa teksty czekamy
do5 września 2012 roku. Jest to termin ostateczny.

-                Książka ukaże się na początku 2013 roku z datą 2013 roku.

-                Objętość tekstów: do 30 stron znormalizowanych, przypisy polskie, mile widziane ilustracje (czarno-białe tylko).

-                Książka ukaże się w Naukowej Serii Wydawniczej „Colloquia Orientalia Bialostocensia” wydawanej przez Książnicę Podlaską im. Łukasza Górnickiego oraz Zakład Badań Interdyscyplinarnych i Porównawczych „Wschód – Zachód”. Naukowa Seria Wydawnicza: COLLOQUIA ORIENTALIA BIALOSTOCENSIA

Białystok to miejsce i dynamiczna przestrzeń pograniczna w głębokim znaczeniu: stykają się tutaj przecinające Europę na pół płyty cywilizacji łacińskiego Zachodu i bizantyjskiego Wschodu. Ścierają się tu, ale nie niszczą wzajemnie, Orient
ze światem Zachodu, Bałtowie ze Słowianami, prawosławni z katolikami, Białorusini z Polakami. Miasto niemal wygasłej, niegdyś żywej dawniej tradycji żydowskiej, nieopodal którego leżą ośrodki polskiego islamu: Kruszyniany i Bohoniki.

Kolokwia Wschodnie to idea służąca międzykulturowej i międzyreligijnej wymianie myśli, utrwalaniu źródeł pamięci i tożsamości kulturowo-historycznej, badaniu świadectw literackich, artystycznych, przedstawiających przenikanie się wiar, kultur i tożsamości. „Colloquia Orientalia Bialostocensia” to naukowa seria wydawnicza, której zadaniem jest publikowanie materiałów źródłowych i prac naukowych dotyczących:

-                Kultury, literatury, historii Europy Środkowej i Wschodniej.

-              Cywilizacyjnego i kulturowego pogranicza Europy i innych kontynentów, Orientu, Południa, Śródziemnomorza.

-                Pierwszej Rzeczypospolitej oraz kultur krajów sąsiednich: słowiańskich, bałtyckich, germańskich, romańskich.

-                Wielkiego Księstwa Litewskiego, Podlasia, Kresów, pogranicza wschodniego;

-                Kultur i religii mniejszości: Białorusinów, Żydów, Karaimów, Ukraińców, Rosjan, prawosławnych, protestantów, mieszkańców Prus Wschodnich.

-                Tradycji narodów Wschodu, języków ludów zamieszkujących tę kulturową przestrzeń.

Israel Beker (1917-2003)

Aktor, reżyser i malarz, urodzony w Białymstoku. Dzieciństwo i młodość  spędził
w Białymstoku i Knyszynie. Ukończył Moskiewską Akademię Teatralną. Kiedy wybuchła II wojna światowa, przebywał z teatrem w Lublinie. Wojnę przeżył
w Związku Radzieckim. Cała jego liczna rodzina zginęła w Holokauście. W 1945 r. Beker wrócił do Białegostoku. Następnie wyjechał do Niemiec, gdzie kierował teatrem. W 1947 r. napisał scenariusz do filmu „Długa jest droga”, w którym zagrał główną rolę. W 1948 r. wyjechał do Izraela. Był aktorem i reżyserem w Izraelskim Teatrze Narodowym Habimah. W 1979 r. wydał album „STAGE OF LIFE”, w którym

namalował i opisał swoje życie. Zmarł w 2003 r. w Tel Awiwie.

W programie zostały wykorzystane fotografie obrazów

Israela Bekera wykonane przez Avnera Richarda.

Organizatorzy Konferencji składają gorące podziękowania Rodzinie

Artysty za zgodę na ich reprodukcję.